Het is belangrijk dat inwoners betrokken zijn bij het bedenken en uitvoeren van klimaatbeleid. Een onafhankelijke adviescommissie onder leiding van voormalig ombudsman Alex Brenninkmeijer, met onder andere Ferenc van Damme van Studio Vers Bestuur, deed hier onderzoek naar en schreef een adviesrapport.
Het kabinet had een adviescommissie ingesteld. Aanleiding hiervoor was een motie van Tweede Kamerlid Agnes Mulder (CDA). De rol van burgerberaden stond centraal in het onderzoek. Dit is een vorm van inwonerparticipatie, waarbij een representatieve groep burgers beleid bedenkt of hierover adviseert. Landen zoals Ierland, Finland en Frankrijk maken al actief gebruik van dit middel.
Eerst waarom, dan pas hoe!
‘Ik was blij verrast toen ik werd gevraagd voor de adviescommissie. Het is mooi om Studio Vers Bestuur en de provincie Overijssel te mogen vertegenwoordigen en onze kennis te delen’, aldus Ferenc van Damme. ‘Tegelijkertijd vond ik de gestelde vraag niet slim. Is een burgerberaad een goed idee om mensen te betrekken bij het klimaatbeleid? Een burgerraad is een middel en geen doel. Waarom wil de Tweede Kamer mensen betrekken bij het klimaatbeleid? Dat is een veel belangrijkere vraag om over na te denken, want van daaruit kun je pas afleiden wat de kaders en verwachtingen zijn. Bedenk dus eerst de ‘waarom’, voordat je met ‘wie’ en ‘hoe’ begint.’ Uiteindelijk bleek dat de commissie enkel antwoord mocht geven op de vraag uit de motie. ‘Ik dacht dat wij een advies mochten geven, maar dat was niet de bedoeling. Het voelde eigenlijk een beetje alsof ik terug in de tijd moest, naar mijn begindagen bij de provincie.’
Diversiteit
Hij vertelt over zijn rol: ‘In het proces hield ik mij voornamelijk bezig met de diversiteit en legitimiteit van het product. Het is voor de Tweede Kamer noodzakelijk om te bedenken dat zo’n klimaatbeleid ook geldt voor mensen die niet gewend zijn om zich bezig te houden met dit onderwerp. Dus: hoe maak je klimaatadaptie voor iedereen? Dat vond ik belangrijk. De discussie over het gebruik van het woord ‘burger’ in plaats van inwoner, heb ik helaas moeten staken, het bleef gewoon burger.’
Leuk en belangrijk gekkenwerk
‘Ik ben blij met het advies dat wij naar buiten hebben gebracht, maar ik dat denk dat het rapport nog beter was geweest als wij meer tijd hadden gehad. In twee maanden met een twaalfkoppige adviescommissie tot een gezamenlijke taal komen is gekkenwerk. Leuk en belangrijk gekkenwerk, dat wel. Maar het kost tijd om het product te slijpen en polijsten naar een hoger niveau en om de juiste mensen uit de praktijk te bereiken. Uiteindelijk hebben we vier hele goede digitale bijeenkomsten gehad, waarmee we in razend tempo een stapje in de goede richting hebben gezet. Persoonlijk had ik de Tweede Kamer liever een schop onder hun reet gegeven’, aldus een grinnikende Ferenc.
‘Het kost tijd om mensen uit een andere belevingswereld te bereiken.’
‘Wij hebben een platform in het leven geroepen waar inwoners hun bedenkingen over de nut en noodzaak van burgerpanels konden uploaden, maar twee maanden is eigenlijk te kort om dit proces goed uit te voeren. Alleen de hoog bevlogen verantwoordelijken hebben nu input gegeven, terwijl wij ook de mensen willen betrekken die zich normaal gesproken amper bezighouden met burgerparticipatie. Het kost tijd om mensen uit een andere belevingswereld te bereiken.’
Representativiteit als belangrijke randvoorwaarde
‘Het organiseren van burgerfora ligt een stuk genuanceerder dan bestuurders denken. Wij hebben een serie randvoorwaarden geformuleerd voordat je begint aan zo’n proces. Het is noodzakelijk dat je weet wat je met de uitkomsten gaat doen als je met burgerfora wilt werken. Burgerfora zijn top, maar hebben geen zin als er geen vervolgstappen komen. Representativiteit is ook belangrijk: een bugerberaad is geen tovermiddel. Je moet ervoor zorgen dat de 65% ‘structuurzoekers’ en ‘pragmatisten’ uit onze maatschappij ook meedoen. Anders is het eigenlijk gewoon weer een instrument voor de 30% ‘verantwoordelijken’. En die kennen we al.’
‘Als je kunt garanderen dat iedereen betrokken wordt bij burgerfora, dan is het een hartstikke mooi middel om met mensen te co-creëren.’
‘Het huidige systeem is niet perfect. Als inwoners willekeurig worden opgeroepen uit het bevolkingsregister, dan doen de mensen die de overheid vertrouwen en leuk vinden graag mee, terwijl sceptische inwoners de uitnodiging in de prullenbak gooien. Zolang het geen verplichting is, is de kans groot dat je geen goede afspiegeling hebt van de bevolking. Als je kunt garanderen dat iedereen betrokken wordt bij burgerfora, dan is het een hartstikke mooi middel om met mensen te co-creëren.’
Geleerde lessen
Ferenc heeft zijn tijd bij de adviescommissie als leerzaam ervaren en neemt bepaalde zaken graag mee naar zijn eigen werk bij Studio Vers Bestuur: ‘Het is belangrijk dat je de juiste taal vindt om onderwerpen zoals klimaatadaptie bij mensen aan te laten komen. Ikzelf vind een informele toon fijn, maar er zijn ook mensen die de voorkeur geven een formele toon. Die juiste tone of voice is essentieel als je mensen wil aanspreken. Dat heb ik geleerd tijdens het meewerken aan het rapport. Daarnaast is het heel belangrijk om met een open houding in zo’n proces te stappen en om voor andere meningen open te staan.’
‘Ik hoop dat ons adviesrapport impact heeft, maar als ik eerlijk ben waren het voornamelijk goede bedoelingen. Ik miste doordachtheid, want ik wil graag op zoek naar de echte kracht van de samenleving. Dat neemt niet weg dat het voor mij een belangrijke leerervaring was. Ik vond het super cool dat ik namens Overijssel en Studio Vers Bestuur mee mocht doen, maar heel baanbrekend was het ook weer niet.’
Lees het adviesrapport ‘Betrokken bij klimaat’ op de website van de Rijksoverheid.
